Przyczyny nadwagi i otyłości – jak zapobiec otyłości?

• Czym różni się nadwaga od otyłości?
• Rodzaje otyłości
• Przyczyny nadwagi i otyłości
• Metody rozpoznawania nadwagi i otyłości
• Metody leczenia otyłości i nadwagi
• Jak zapobiec otyłości i nadwadze?

Problem nadmiernie rozrośniętej tkanki tłuszczowej urósł do rangi pandemii. Zmaga się z nim już ponad połowa populacji świata. Przyczyn nadwagi i otyłości  można upatrywać zarówno w predyspozycjach genetycznych, jak i w czynnikach środowiskowych czy psychologicznych. Bez względu na podłoże choroby warto pamiętać, że łatwiejsze jest jej zapobieganie niż późniejsze leczenie. Tym bardziej że skrajne postaci otyłości stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia.

Czym różni się nadwaga od otyłości?

Nadwaga i otyłość to stany patologiczne, w których przebiegu dochodzi do nadmiernego rozrostu tkanki tłuszczowej, zaburzającej prawidłowe funkcjonowanie organizmu. [1] Dzieje się tak, gdy przez dłuższy czas podaż energetyczna przewyższa znacząco zapotrzebowanie kaloryczne organizmu.[2]

Omawiając kwestię tego, co to jest otyłość i nadwaga, nie sposób nie wspomnieć o międzynarodowej klasyfikacji chorób ICD-10 i jej następczyni – klasyfikacji ICD-11. W obu dokumentach nadmierny rozrost tkanki tłuszczowej ujęty jest jako jednostka chorobowa, która wymaga leczenia.

Choć przyczyny nadwagi i otyłości są tożsame, to oba te stany odnoszą się do innego stadium zaawansowania patologii. Ich rozróżnieniu służy m.in. wskaźnik BMI, wyrażający iloraz masy ciała w kilogramach i wzrostu w centymetrach podniesionego do kwadratu. Jeśli wartość BMI wynosi 18,5–24,9 kg/m² – waga jest prawidłowa. Przy BMI 18,5–24,9 kg/m² pojawia się nadwaga, a otyłość przy BMI powyżej 30 kg/m².

Warto przy tym podkreślić, że interpretacja wskaźnika BMI jest obarczona dużym ryzykiem błędu. Uwzględnia on wyłącznie wagę, z pominięciem stopnia rozrostu tkanki tłuszczowej, wielkości tkanki mięśniowej, i nawodnienia organizmu. Dla zyskania pełnego rozpoznania przyczyn otyłości i nadwagi, stadium zaawansowania patologii i doboru właściwych metod leczenia – konieczna jest konsultacja bariatryczna.

Rodzaje otyłości

Otyłość określana z pomocą wskaźnika BMI dzielona jest na trzy stopnie:

• otyłość I stopnia przy BMI 30,0–34,9 kg/m²,
• otyłość II stopnia przy BMI 35,0–39,9 kg/m²,
• otyłość III stopnia (otyłość olbrzymia) przy BMI powyżej 40 kg/m².

Natomiast wskaźnik WHR (iloraz obwodu talii i obwodu bioder) definiuje dwa rodzaje otyłości:

• otyłość brzuszną (WHR dla kobiet jest większy niż 85 cm, a dla mężczyzn – 0,9 cm),
• udowo‑pośladkową (WHR dla kobiet jest mniejszy niż 85 cm, a dla mężczyzn – 0,9 cm).[2]

Przyczyny nadwagi i otyłości

Nadwaga i otyłość są chorobami o charakterze pandemii. Na całym świecie z nadwagą zmaga się około 39% populacji, a z otyłością – 13%.[2] W Polsce problem jest poważniejszy. Nadwaga występuje u 43,2% mężczyzn i 30,5% kobiet. Otyłość natomiast u aż 24,4% mężczyzn i 25,0% kobiet.[2]

Wśród przyczyn otyłości brzusznej, otyłości I, II i III stopnia, oraz nadwagi należy wyróżnić:

• predyspozycje genetyczne,
• zaburzenia hormonalne (np. choroby tarczycy),
• czynniki psychologiczne (np. depresja, zaburzenie odżywiania),
• czynniki środowiskowe (kształtowanie wzorców żywieniowych),
• menopauzę,
• wysokie spożycie cukrów prostych i tłuszczy,
• nieregularne posiłki,
• brak aktywności fizycznej,
• stosowanie niektórych leków (w tym: przeciwpsychotycznych, przeciwcukrzycowych, przeciwdepresyjnych). [2]

Problem może nasilać niewystarczająca podaż witaminy D3. Jak się okazuje, jej niedobór może doprowadzić do nadwagi i otyłości. Przyczyn tego należy upatrywać we wpływie tego związku na aktywność około 200 genów. Wystąpienie niedoborów witaminy D3 skutkuje nieprawidłowościami w procesach metabolicznych, w tym także tych w zachodzących tkance tłuszczowej.

Metody rozpoznawania nadwagi i otyłości

Podstawowym wskaźnikiem diagnostycznym nadwagi i otyłości jest wskaźnik BMI. Niestety, niesie za sobą duże ryzyko błędu, ponieważ skupia się wyłącznie na kryterium wagi.

Więcej informacji niosą za sobą pomiary zawartości tkanki tłuszczowej:

• metoda bioelektroimpedancji (przy BMI powyżej kg/m²),
• metoda DXA (dwuwiązkowa absorpcjometria rentgenowska),
• TK (tomografia komputerowa),
• MR (rezonans magnetyczny).[2]

Wykorzystywane są również pomiary antropometryczne (inne niż BMI oraz WHR):

• pomiar fałdu skórnego,
• wskaźnik Cola,
• WC (obwód pasa),
• WHtR (stosunek obwodu pasa do wzrostu),
• BAI (stosunek obwodu bioder do wzrostu)[1]

Metody leczenia otyłości i nadwagi

Wskazanie przyczyn i skutków otyłości, a także ich zdiagnozowanie jest znacznie łatwiejsze niż leczenie. W terapii nie stosuje się żadnych środków farmakologicznych innych niż te niezbędne do łagodzenia konsekwencji nadmiernego rozrostu tkanki tłuszczowej (np. środki na obniżenie ciśnienia tętniczego).

Zatem jak leczyć otyłość? Podstawą skutecznej terapii jest wdrożenie diety o ujemnym bilansie energetycznym, bogatej w produkty o dużej zawartości witamin i minerałów. Ważne jest też wprowadzenie umiarkowanej aktywności ruchowej, stopniowo zwiększanej wraz ze wzrostem wydolności organizmu.

Niekiedy konieczne jest sięgnięcie po inwazyjne metody. W przypadku osób z BMI powyżej 40 kg/m² (lub powyżej BMI 30 kg/m², gdy lekarz zdiagnozował choroby współistniejące), konieczne może być operacja bariatryczna zmniejszania żołądka.

Jak zapobiec otyłości i nadwadze?

Znacznie łatwiejsze jest zapobieganie otyłości i nadwadze niż ich leczenie. Przestrzeganie zasad profilaktycznych pozwala również uniknąć groźnych następstw tych chorób, w tym: nadciśnienia tętniczego, zwyrodnienia stawów i kręgosłupa, wysiłkowego nietrzymania moczu czy cukrzycy typu 2.

Wśród zaleceń, jak zapobiegać otyłości znajdują się:

• wprowadzenie codziennej aktywności ruchowej,
• rzucenie palenia tytoniu,
• prawidłowe zbilansowanie diety (posiłki bogate w witaminy i minerały, a ubogie w cukry proste i żywność wysokoprzetworzoną),
• zaplanowanie regularnych niezbyt obfitych posiłków,
• zadbanie o długi, dobrej jakości sen,
• redukcja czynników wywołujących stres.

Bibliografia

1. D. Przybylska, M. Kurowska, P. Przybylski, Otyłość i nadwaga w populacji rozwojowej, „Hygeia Public Health” 2012, nr 47(1), s. 28–35.
2. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na otyłość 2022, „Medycyna Praktyczna – wydanie specjalne maj 2022”, https://ptlo.org.pl/resources/data/sections/114/ws_otylosc.pdf, dostęp: 5.12.2022 r.

Chcesz dowiedzieć się więcej?